قلعههای و بناهای نظامی ساسانی
بخشی دیگری از بقایای معماری دوره ساسانی شامل بناها و تأسیسات تدافعی از جمله حصارهای پیرامون شهرها و محوطههای مسکونی، انواع قلعه ها و دیوارهای عظیم دفاعی با برج و باروهای بسیار است.
که متأسفانه یا به شدت تخریب شدهاند و یا اینکه در دورههای اسلامی بارها بازسازی شده و صورت اولیهی خود را از دست دادهاند. حصار و تأسیسات دفاعی و بنای قلعه دختر فیروز آباد، از جمله اولین نمونههای دوره ساسانی در این گونه هستند.
حصار شهر بیشاپور، با برجهای مدور و تیرکشها، نمونه دیگری از اوایل دوره ساسانی به شمار میآید.
برجهای استحکامات فیروزآباد چهار گوش است اما در بیشاپور به مدور تبدیل شده و در محوطههای بعدی تداوم پیدا میکنند.
برج و باروری تخت سلیمان، که در ساخت نمای آن از سنگهای تراشیده استفاده شده و برجهای آن طرح مدور دارند، از نمونههای نادر معماری دوره ساسانی است. دیوار دفاعی گرگان دیوار تمیشه در شرق مازندران و دیوار دربند در داغستان، گونهی دیگری از معماری نظامی این دوره را تشکیل میدهد.
دیوار دفاعی گرگان برای مقابله با اقوام مهاجم به طول حدود 180 متر در دشت حاصلخیز گرگان از کنارهی شرقی دریای مازندران به طرف ارتفاعات شرقی کشیده شده است.